PMC

Jednym z nadrzędnych celów muzykologii jest poznanie i zrozumienie muzyki jako fenomenu kulturowego i dźwiękowego, czy szerzej, rozumienie relacji między muzyką a człowiekiem. Pełni ona funkcję podobną do wielu innych nauk w humanistyce – nie tylko systematyzuje wiedzę, ale i kształtuje sposób myślenia o muzyce i jej roli w kulturze. Muzykologia zmierza do poznania muzyki, jej struktury, historii, funkcji i znaczenia. W tym sensie jest nauką poznawczą, której celem jest rozumienie muzyki – podobnie jak celem fizyki jest zrozumienie praw rządzących światem materialnym. Muzyka nigdy nie istnieje w próżni – jest częścią ludzkiego doświadczenia. Zmierza zatem do zrozumienia roli muzyki w kulturze i życiu człowieka. Do zadań muzykologii należy między innymi:

• chronienie i przekazywanie dziedzictwa kulturowego (badania nad muzyką dawną, edytorstwo muzyczne, archiwizacja nagrań).
• wyjaśnianie jak muzyka wpływa na człowieka (psychologia muzyki, problematyka tożsamości, rytuały społeczne).
• ułatwianie interpretacji muzyki (dzięki analizie teoretycznej, historycznej i wykonawczej).

Muzykologia pogłębia ludzkie rozumienie muzyki i jej wartości – zarówno w wymiarze estetycznym, jak i kulturowym, a zrozumienie muzyki pomaga budować kulturową tożsamość i komunikację międzyludzką. Zatem muzykologia to nie tylko nauka o muzyce, ale także narzędzie do rozumienia i kształtowania społeczeństwa.

Muzykologia cyfrowa a percepcja i wykonawstwo muzyki

Muzykologia cyfrowa nie tylko wykorzystuje innowacyjne metody badania partytur, ale również wnika w sam proces wykonawczy i odbiór muzyki. Dzięki odpowiednim narzędziom analiza cyfrowa nagrań pozwala badać różnice w wykonawstwie historycznym i współczesnym. Symulacje akustyczne historycznych wnętrz pomagają rekonstruować brzmienie muzyki w jej oryginalnym kontekście. Algorytmy potrafią rozpoznawać style wykonawcze i historyczne praktyki, np. różnice w artykulacji, tempie czy ornamentyce.

Muzykologia cyfrowa jako nowy sposób rozumienia muzyki

Klasyczna muzykologia koncentrowała się na indywidualnej analizie dzieł, natomiast muzykologia cyfrowa proponuje perspektywę globalną i systemową. Może wspierać proces badawczy dotyczący różnych metodologii, np.:

• jak zmieniały się style muzyczne na przestrzeni setek lat
• jakie są statystyczne cechy harmonii, rytmu i formy w różnych epokach
• jak muzyka rozprzestrzenia się w sieciach kulturowych (np. analiza cytatów muzycznych, wpływów kompozytorskich).

Dzięki temu muzykologia cyfrowa zmienia sposób myślenia o muzyce, przechodząc od analizy pojedynczych dzieł do badania całych systemów muzycznych.

Jaką wartością dodaną we współczesnej humanistyce jest muzykologia cyfrowa?

Jeśli muzykologia dąży do lepszego rozumienia muzyki i jej roli w kulturze, to muzykologia cyfrowa nie zmienia tego celu, ale dodaje nowe środki do jego osiągnięcia. Muzykologia cyfrowa zmierza do powszechnej dostępności i demokratyzacji wiedzy o muzyce. Umożliwia otwarty dostęp do źródeł muzycznych, co wcześniej było ograniczone do elitarnych instytucji. Pozwala na nowe sposoby słuchania i analizy muzyki, otwierając pole dla interdyscyplinarnych badań (muzyka + AI, muzyka + Big Data, muzyka + percepcja). Tworzy nowe możliwości w edytorstwie, analizie i archiwizacji, sprawiając, że muzyczne dziedzictwo staje się bardziej dostępne i przystępne.

Powstanie Pracowni Muzykologii Cyfrowej Uniwersytetu Wrocławskiego

Pracownia Muzykologii Cyfrowej (PMC) powstała z oddolnej inicjatywy międzynarodowej grupy badawczej „LuteTabLab”, którą zainicjował dr Grzegorz Joachimiak. Doprowadziło to do utworzenia przez niego w kwietniu 2024 roku Pracowni Muzykologii Cyfrowej w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Jej powstanie wynika z potrzeby rozwijania innowacyjnych metod badawczych i dydaktycznych w zakładach muzykologii historycznej, systematycznej, antropologii muzycznej oraz współtworzonej przez Instytuty Kulturoznawstwa i Muzykologii Pracowni Badań Pejzażu Dźwiękowego UWr. PMC jest przestrzenią, w której spotykają się tradycyjne zagadnienia muzykologiczne z najnowszymi technologiami – od analiz i ekspertyz po publikacje oparte na cyfrowych narzędziach badawczych.

W PMC koncentrujemy się obecnie na cyfrowym źródłoznawstwie muzycznym, rozwijaniu narzędzi umożliwiających wykonywanie analiz i ekspertyz źródeł muzycznych: rękopisów, druków, zapisów fonograficznych. Nasze działania obejmują zautomatyzowane transkrypcje zapisów muzycznych z wykorzystaniem uczenia maszynowego (AI), analiz pismoznawczych i transkrypcji tekstów, które umożliwiają doprecyzowywanie datowania i atrybucji zarówno źródeł, jak i transkrypcji źródeł muzycznych. Pracownicy, Doktoranci i Studenci Instytutu Muzykologii UWr uczestniczyli i wciąż uczestniczą w niektórych projektach z zakresu muzykologii cyfrowej wciąż, m.in. przy realizacji projektu Bibliotheca Rudolphina (współpraca z Cantores Minores Wratislavienses i BUWr), Wirtualnego Muzeum Fresków Barokowych na Dolnym Śląsku (współpraca z Instytutem Historii Sztuki UWr i Muzeum Przyrodniczym w Jeleniej Górze-Cieplicach Śląskich Zdroju), Księgi na lutnię (współpraca z Poloną Biblioteką Cyfrową BN), Dziedzictwa muzyki polskiej w otwartym dostępie (Narodowy Instytut Fryderyka Chopina). Współpracujemy także z ekspertami z innych dziedzin, rozwijając interdyscyplinarne projekty badawcze, które poszerzają perspektywy i akademickie (badawczo-dydaktyczne) zastosowania muzykologii cyfrowej, co wiąże się również z prowadzaniem dydaktyki z tego zakresu. W obszarze naszych zainteresowań leżą także badania porównawcze z zakresu filologii muzycznej i stylometrii – wykorzystanie modeli językowych pozwala na osiąganie efektów wcześniej niewykonywanych w muzykologii.

Cele działania Pracowni Muzykologii Cyfrowej UWr

Muzykologia cyfrowa, będąca współczesnym rozwinięciem klasycznej muzykologii, redefiniuje sposób, w jaki badamy, interpretujemy i doświadczamy muzyki. Jeśli przyjąć, że celem muzykologii jest głębsze zrozumienie muzyki i jej roli w kulturze, to muzykologia cyfrowa otwiera nowe możliwości w osiąganiu tego celu. Pracownia Muzykologii Cyfrowej UWr ma wspierać realizację tej idei. Odbywa się to, np. w zakresie nowych narzędzi poznawania muzyki, które pozwalają badać muzykę w sposób niemożliwy wcześniej:

• analiza wielkich zbiorów danych (Big Data) pozwala identyfikować wzorce stylistyczne, ewolucję gatunków czy zależności harmoniczne w ogromnych kolekcjach muzycznych.
• uczenie maszynowe i sztuczna inteligencja wspomagają transkrypcję rękopisów, rozpoznawanie stylu kompozytorów czy nawet predykcję struktur muzycznych.
• muzyczna analiza sieciowa pomaga badać relacje między kompozytorami, dziełami i tradycjami wykonawczymi.
• automatyczna analiza dźwięku pozwala badać akustyczne cechy nagrań historycznych czy rekonstrukcję dawnych praktyk wykonawczych.

W tym sensie muzykologia cyfrowa poszerza epistemologię muzykologii, tworząc nowe formy analizy i badania muzyki, które nie były dostępne w tradycyjnych metodach. Pracownia Muzykologii Cyfrowej będzie wsparciem dla działań o charakterze archiwizacji i udostępniania dziedzictwa muzycznego:

• umożliwienie badaczom dostępu do rękopisów, edycji historycznych i katalogów muzycznych na niespotykaną wcześniej skalę;
• technologie OCR i OMR przyspieszają proces edytorstwa i transkrypcji źródeł muzycznych;
• cyfrowe edycje krytyczne pozwalają na interaktywne podejście do partytur – np. przez użycie Humdrum, Verovio, czy Music Encoding Initiative (MEI) i Text Encoding Initiative (TEI).

Głównym celem PMC jest zachowanie i propagowanie muzycznego dziedzictwa Europy, które dzięki nowoczesnym technologiom może być lepiej zabezpieczone, precyzyjniej analizowane, w łatwy sposób udostępniane dla szerokiego grona odbiorców, a także prowadzenie procesu dydaktycznego z zakresu muzykologii cyfrowej i szerzej – humanistyki cyfrowej.

Jesteśmy otwarci na współpracę, zapraszamy studentów, doktorantów, akademików, instytucje kultury, przedstawicieli biznesowych, do podjęcia wspólnych działań.